E- Journal №4 Architectural Heritage Պատմություն, թե՞ պատմության իմիտացիա: Գառնիի կամրջի վերականգնման մասին Եվա Սարգսյան 2006թ. Մշակույթի նախարարությունը ձեռնամուխ եղավ Գառնու կամրջի վերականգնման աշխատանքներին, որոնց նպատակն էր ամրակայել վթարային վիճակում գտնվող կամուրջը և վերադարձնել դրա ‘իրական’՝ նախնական տեսքը: Սակայն ո՞րն է այդ տեսքը և ի՞նչ տեսքով ի վերջո կամուրջը վերականգնվեց՝ խնդրի հիմնական հարցերից մեկն է: Գառնու կամուրջը միաթռիչք կամուրջ է՝ Գառնու ձորով հոսող Գողթ գետի վրա: Մինչ վերականգնման աշխատանքները կամրջի պատերը շարված են եղել ճեղքված բազալտե քարերով, իսկ կրկնակամարն ու թաղը՝ սրբատաշ տուֆով: Վերջիններս պահպանվել են այդպիսին նաև վերականգնումից հետո: Կամրջի կառուցման մասին հստակ պատմական տեղեկություններ չկան, սակայն ըստ մասնագետների փաստարկի, մասնավորապես Վ. Հարությունյանի, այն կառուցվել է միջնադարում (X-XIII դդ.): Կամրջի կերպարի մասին փաստող պահպանված հիմնական նյութը, որին էլ հիմնականում հղում է արվում, դա Բալասանյանի՝ 1945թ. արված չափագրությունն է (նկ.1), որտեղ կամուրջը ներկայացված է կանոնավոր շարով (սրբատաշ թե ոչ՝ կդիտարկենք ստորև): Կան կամրջից պահպանված ևս երկու գծագրեր, որոնցից մեկում, արված ավելի ուշ՝ 1950-ականներին` Հովհ. Խալփախչյանի կողմից (նկ.2), կամուրջն արդեն ակնհայտորեն պատկերվում է անկանոն ձևի քարերի շարվածքով, իսկ Վ. Հարությունյանի չափագրության մեջ շարվածքը ներկայացված է պայմանական գրաֆիկական պատկերմամբ, առանց քարերի շարի և մշակման հստակ պատկերման (նկ.3): Կամուրջը մեզ էր հասել հենց այդ կերպարով՝ հարակից տարածքից հավաքված ճեղքված բազալտի քարերից շարված պատերով, որը համարվում է գյուղական բնակչության կողմից կիսաքանդ կամրջի ինքնուրույն վերականգնման փորձ: Ներկա սերունդների հիշողության մեջ կամուրջը մնացել և սիրվել էր հենց այդպիսին, ոչ թե իր նախնական՝ ենթադրելի սրբատաշ տեսքով, այլ անկանոն ձևի և շարվածքի, կարծես տեղի լանդշաֆտի մի մաս դարձած կառուցվածքով, որը թեկուզև նաիվ, նույնիսկ կոպիտ, ոչ պրոֆեսիոնալ ճարտարապետական կառուցվածք էր, սակայն ինքնին մշակութային արժեք էր և ընկալվում էր իբրև տեղական-ավանդական ժողովրդական պարզ, կոնտեքստային ճարտարապետական ստեղծագործություն: Հաշվի առնելով նաև այն գեղանկարչականությունը, որը կամուրջը ստացել էր տասնամյակների ընթացքում (տեղ-տեղ ավերվելով ու պատվելով կանաչով)` կարելի է հստակ պատկերացնել այն կերպարը, որը և դարձել էր ճանաչելի ու այդքան սիրելի (նկ.4): Վերականգնման նախագծում առաջարկ արվեց անկանոն շարվածքը փոխարինել տուֆե սրբատաշ շարվածքով և ավելացնել պարապետ: Այս մոտեցման ընտրության հիմնավորումն այն էր, որ փաստերը (Բալասանյանի չափագրությունը և այն ընդհանրական տեղեկությունը, որ միջնադարում Հայաստանում կամուրջներն ընդհանրապես արվում էին սրբատաշ շարով), խոսում են այն մասին, որ Գառնիի կամուրջը նույնպես ի սկզբանե ունեցել է հենց այդպիսի կառուցվածք, որն էլ, ըստ երևույթին, պահպանվել էր առնվազն մինչ 1945թ., երբ և արվել էր Բալասանյանի վերոնշյալ չափագրությունը: 2006թ. սկսված և ընդհատումով 2013-ին ավարտված վերականգնողական աշխատանքների արդյունքում կամուրջը վերականգնվեց սրբատաշ շարվածքով և ստացավ աստիճանաձև պարապետ (նկ.5): Կամրջի վերականգնողական աշխատանքների պատմությունը ընդհանրապես բավականին բարդ է: 2006թ-ին կամուրջը մասամբ վերականգնվել է պատերի սրբատաշ շարվածքով, ինչից հետո աշխատանքները ընդհատվել և վերսկսվել են 2012-ին, իսկ վերջնականապես ավարտվել 2013-ին: Սակայն, երբ նույն նախագծային առաջարկով շինարարական աշխատանքները վերսկսվել են 2-րդ փուլով, նույն նախագծային առաջարկով՝ Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրերի պահպանման ծառայություն ՊՈԱԿ-ի կողմից բարձրացվել է կամրջի սրբատաշ շարվածքի և պարապետերի ավելացման խնդրահարույց լինելու հանգամանքը, ինչի արդյունքում կրկին հրավիրվել է գիտամեթոդական խորհուրդ՝ հարցը վերաքննելու նպատակով: Սակայն քննարկումների արդյունքում շատ բան չի փոփոխվել. կամուրջն, ի վերջո, վերականգնվել է աստիճանաձև պարապետերով, իսկ շարվածքն արվել է սրբատաշի և կոպտատաշի միջանկյալ տարբերակով: Սիրված կամրջի կերպարի նման ‘նորացումը’ մեծ ռեզոնանս առաջացրեց լայն և մասնագիտական հանրության շրջանակներում: Քննադատությունները շատ էին և տարբեր՝ մասնագիտականից սկսած մինչև զգայական և անհատական մեկնաբանություններ: Այստեղ ուզում ենք ի մի բերել բոլոր այն կարծիքներն ու մեկնաբանությունները, որոնք այդ օրերին հնչել են մասնագետների և հանրության կողմից՝ փորձելով վերլուծական անդրադարձ անել դրանց բովանդակությանը: Վերականգնման նախնական նախագծին, ինչպես նաև դրա վերջնական տարբերակին և իրականացված աշխատանքին ներկայացվող քննադատությունները հետևյալն էին.
Սրանք այն հավաքական կարծիքներն ու փաստարկներն են, որոնք ներկայացվել են հանրության և մասնագետների կողմից: Դիտարկենք այս փաստարկները հերթով:
Նման իրավիճակի պարագայում կարծում եմ, որ ավելի ընդունելի կլիներ քարե բազրիքների փոխարեն, որը ներկայանում է որպես հուշարձանի հավաստի մասնիկ, անել թեթև մետաղական կամ մեկ այլ ձևի բազրիքներ, որոնք կոպիտ կերպով չէին միջամտի կամրջի ճարտարապետությանըջ և շեշտված կլինեին որպես ժամանակակից ֆունկցիոնալ հավելում: Ներկայացնելով կամրջի վերականգնման մոտեցման այս տրամաբանությունը՝ կարելի է անել այն եզրակացությունը, որ վերականգնման նման մեթոդի ընտրությունը, որն իրականում իսկապես հուշարձանի նորովի վերստեղծում է, արդյունք է ոչ միայն և ոչ այնքան մասնագիտական մոտեցման, այլ նախ և առաջ մենթալիտետային՝ պատմության ընկալման և արժևորման խնդրի: Մենք որպես պատմություն և մշակույթ ընկալում ենք միայն այն, ինչ պատկանում է հեռավոր անցյալին, այն, ինչը որ հեռավոր նախնիների ձեռքբերումների արդյունքն է, նրանց ապրած կյանքի մասնիկ՝ ընդ որում կարևոր չէ երևակայական կյանքի, թե՝ իրական: Կարևորը, որ կարելի է դրան ‘պատմական’ պիտակը կպցնել: Բայց չէ՞ որ հուշարձանը կարող է այդպիսին համարվել որպես ներկայում ապրող մարդկանց հիշողության մասնիկ, ոչ միայն պատմական, այլև ներկա իրադարձություների մասնակից ու ականատես: Գառնիի կամուրջը իր անտաշ ու կոպիտ ճարտարապետությամբ արդեն պատմա-մշակութային հուշարձան էր ոչ միայն որպես գեղատեսիլ կառուցվածք կամ այս կամ այն կերպարով դարերի պատմություն ունեցող կամուրջ, այլև որպես մարդկության մի ստվար հատվածի հիշողության մասնիկ: Արդյունքում ո՞րքանով կարելի է դրա վերակառուցված կերպարին կպցնել ‘պատմական’ պիտակը: Այն, ինչ արվել է իր շինարարական տեխնիկայով՝ առավել քան վերականգնման մեթոդի էությամբ, պատմական հուշարձանի մասին փաստող բուտաֆորիա է միայն, ոչ թե հուշարձանն ինքը, այլ հուշարձան հուշարձանի մասին: [1] Ստորև բոլոր այն մեկանաբանությունները, որոնք արվելու են կամրջի վերականգնման մեթոդի ընտրության վերաբերյալ, հիմնված են ՀՀ մշակույթի նախարարության գիտամեթոդական խորհրդի 20.01.2012 թ. կայացած նիստի N1 արձանագրության վրա: Ենթադրվում է, որ սղագրությունը արված է բարեխղճորեն և հաստատված բոլոր մասնակիցների կողմից: Նկ.1-Գառնու կամրջի չափագրությունը ըստ Բալասանյանի (1945 թ.): Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրերի պահպանման ծառայություն ՊՈԱԿ-ի արխիվ / Նկ.2-Գառնու կամրջի չափագրությունը ըստ Հ. Խալփախչյանի (1950ականներ): Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրերի պահպանման ծառայություն ՊՈԱԿ-ի արխիվ / Նկ.3- Գառնու կամրջի չափագրությունը ըստ Վ.Հարությունյանի/ Նկ.4-Գառնու կամուրջը մինչ վերականգնումը (վերձված է panorama.am կայքից)/ Նկ.5-Գառնու կամուրջը վերականգնումից հետո (Սամվել Կարապետյանի արխիվից)/ Նկ.6-Հատված կամրջի նախնական շարվածքից խելի մոտ և նոր շարվածքից (Սամվել Կարապետյանի արխիվից / |
The project is funded by the
European Union EU is not responsible for the content of this website | |||||||||||
| ||||||||||||
|